Gorączka - przyczyny. Co oznacza podwyższona temperatura?

 

Gorączka jest przypadłością, z którą spotkał się już chyba każdy z nas. Może ona mieć rozmaite przyczyny, wysokość, przebieg, a także objawy współtowarzyszące. To właśnie na ich podstawie lekarz zleca kolejne badania, aby następnie możliwe było postawienie diagnozy. Jakie mogą być źródła wysokiej temperatury ciała i jak można leczyć poszczególne przypadłości?

 

Czym jest gorączka?

 

Gorączka polega na podwyższeniu temperatury ciała do wartości przekraczającej 38℃. Jeżeli mieści się ona w zakresie 37 a 38℃, mówimy o stanie podgorączkowym. Lekko podwyższona temperatura ciała może mieć całkiem niegroźne źródła, na przykład ciążę lub moment przed owulacją. Niekiedy występuje przewlekle, w przypadku pacjentów z nadczynnością tarczycy.

 

Z kolei gorączka jest oznaką toczącej się w organizmie walki z różnego rodzaju czynnikami zewnętrznymi, które wpływają na niego negatywnie. Mogą to być bakterie i wirusy, grzyby, pasożyty, rozmaite alergeny, toksyny czy martwe fragmenty tkanek. Określa się je mianem pirogenów egzogennych. Oddziałują one na komórki fagocytujące, mające za zadanie usuwanie zbędnych elementów z krwi. W kontakcie z “wrogim” bodźcem doprowadzają one do powstania pirogenów endogennych, które z kolei pobudzają podwzgórze do produkcji mediatorów stanu zapalnego. W efekcie wpływają one na ośrodek termoregulacji w mózgu, wywołując wzrost temperatury ciała. W takich warunkach namnażanie bakterii i wirusów jest utrudnione, a przy tym wzrasta namnażanie białych krwinek oraz produkcja przeciwciał. Gorączka jest zatem jednym z podstawowych mechanizmów obronnych organizmu.

 

Poza stanem podgorączkowym i gorączką wyróżniamy jeszcze stan podwyższenia temperatury do wartości około 40–42℃. Nazywany jest on hipertermią i stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. W momencie, gdy stan się przedłuża, u pacjenta może dojść do uszkodzenia czynności białek i błon komórkowych, a także uszkodzenia i obumierania komórek, w tym również neuronów w mózgu. Dlatego przy wystąpienie gorączki powyżej 40℃ potrzebna jest szybka pomoc lekarska. Hipertermia jest szczególnie groźna dla dzieci, ludzi starszych oraz przewlekle chorych, w tym o osłabionej odporności. Do przyczyn tak wysokiej temperatury ciała zalicza się przede wszystkim udary cieplne, zatory i wylewy, a także niektóre nowotwory czy niewłaściwą odpowiedź organizmu na niektóre środki znieczulające. Ostatnia z przyczyn powiązana jest ze schorzeniem określanym jako hipertermia złośliwa, mającym podłoże genetyczne [1].

 

Objawy gorączki i jej wpływ na organizm

 

Chociaż gorączka ma za zadanie chronić nasz organizm i zwalczać zagrażające nam czynniki, jednocześnie jest mechanizmem, który negatywnie wpływa na nasze samopoczucie i funkcjonowanie. Do podstawowych objawów gorączki zalicza się [1]:

• obkurczenie naczyń krwionośnych – stąd charakterystyczna dla gorączkujących bladość. Taki mechanizm pozwala na zaoszczędzenie ciepła;

• drżenie mięśni szkieletowych – powszechnie określane jako dreszcze;

• spalanie tkanki tłuszczowej;

• napięcie mięśni przywłosowych – pojawia się wtedy charakterystyczna gęsia skórka;

• zwiększenie aktywności hormonów tarczycy.

 

Chociaż gorączka powinna powstawać w organizmie w przypadku realnego zagrożenia ze strony czynników zewnętrznych, nie zawsze tak się dzieje. W niektórych przypadkach możemy spotkać się z sytuacją, gdy organizm uzna, że jest atakowany, choć w rzeczywistości zagrożenie nie istnieje. Dzieje się tak w trzech podstawowych przypadkach [1]:

• reakcji alergicznych – istotą wszelkich uczuleń jest wroga reakcja organizmu na czynniki, które w rzeczywistości nie są dla niego szkodliwe;

• autoimmunizacji – w jej przebiegu organizm z wrogie uznaje własne komórki, co wywołuje zbędną reakcję obronną;

• tzw. jałowych zapaleń – może on być wywołany na przykład martwymi komórkami, które pozostają w ciele po zawale serca.

 

Jak prawidłowo mierzyć gorączkę?

 

Istnieją cztery podstawowe sposoby pomiaru temperatury ciała. Każdy z nich jest prawidłowy, różne mogą być jednak ich odczyty, z czego należy sobie zdawać sprawę. Temperaturę możemy mierzyć:

• pod pachą – sposób stosowany najczęściej, choć uchodzi za nieco mniej dokładny niż pozostałe. Umieszczając termometr pod pachą właściwie mierzymy temperaturę skóry. Niezwykle ważne jest również silne ściśnięcie termometru, aby uzyskać adekwatny do rzeczywistości wynik. Przy tej metodzie za prawidłową uważa się wysokość 36,6℃;

• w ustach – drugi co do popularności sposób pomiaru, jednak nieco dokładniejszy niż metoda pod pachą. Prawidłowy pomiar powinien wynosić 36,9℃;

• w odbycie – pozwala na najdokładniejsze zmierzenie wysokości temperatury ciała. Tutaj wartość prawidłowa będzie wynosiła 37,1℃;

• w uchu – sposób stosowany rzadko i zbliżony dokładnością do pomiaru w odbytnicy, należy jednak zwrócić uwagę na ewentualną obecność nadmiaru woskowiny, która może zakłócać pomiar. Polega na sprawdzeniu temperatury błony bębenkowej. Tutaj również prawidłowa wysokość będzie wynosić 37,1℃.

 

Gorączka bez innych objawów oraz z symptomami współtowarzyszącymi

 

Gorączka najczęściej wiąże się z symptomami wskazującymi na niegroźną infekcję lub zatrucie. Niekiedy mogą tu być również inne, powszechne schorzenia, jak angina, a więc te występujące z charakterystycznymi objawami.

 

Niepokojąca może być natomiast gorączka bez objawów towarzyszących, szczególnie jeśli utrzymuje się przez dłuższy czas, na przykład około 3 tygodni. Niekiedy wyjątkowo trudno jest ustalić jej etiologię, przez co leczenie jest wyraźnie utrudnione, a niekiedy musi ograniczać się jedynie do łagodzenia objawów. Zazwyczaj jednak do przyczyn wysokiej gorączki bez innych objawów u dorosłego należą:

• zapalenie płuc;

• zakażenie układu moczowego;

• dur brzuszny;

• gruźlica;

• ropnie;

• szkarlatyna;

• ospa wietrzna;

• malaria;

• zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych;

• niektóre typy nowotworów, na przykład nerek lub krwi;

• zakażenie wirusem HIV.

 

Gorączka bez objawów towarzyszących pojawia się również jako objaw schorzeń autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), twardzina układowa lub toczeń rumieniowaty.

 

Jeżeli gorączka występuje razem z innymi objawami, lekarz musi wziąć pod uwagę cały obraz choroby, aby postawić właściwą diagnozę. Zazwyczaj symptomy te wskazują na pospolite dolegliwości zdrowotne, dzięki czemu są one łatwe do wyleczenia. Czasem jednak sytuacja może okazać się poważniejsza. Szczególną ostrożność należy zachować w sytuacji, gdy wysokiej temperaturze ciała towarzyszą [1]:

• zaburzenia świadomości z silnym bólem głowy;

• wysypka;

• duszności, często wraz z silnym kaszlem, a także bólem w klatce piersiowej;

• nudności i wymioty;

• zapalenie spojówek i światłowstręt;

• silne bóle brzucha, często w połączeniu ze wzdęciami i kłopotami z wypróżnianiem;

• uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu, niekiedy połączone z jego nietypowym, czasem krwistym zabarwieniem;

• odbarwiony stolec współwystępujący z niestrawnością i żółtaczką.

 

Gorączka u dziecka – ile może trwać i kiedy należy udać się do szpitala?

Gorączka u dorosłych, nawet ta trwająca przez kilka dni, nie zawsze musi być niebezpieczna. Nieco inaczej wygląda jednak sytuacja w przypadku małych dzieci, szczególnie niemowląt. Tutaj ważne będzie uważne obserwowanie stanu malca i jeśli zajdzie taka potrzeba natychmiastowy kontakt z lekarzem specjalistą. Znaczenie ma także wiek pociechy. W przypadku dzieci poniżej 4. tygodnia życia gorączka zawsze powinna być zgłaszana specjaliście.

 

Przede wszystkim warto zaznaczyć, że prawidłowa temperatura ciała małego dziecka różni się od tej u dorosłych. Po pierwsze, jest ona zmienna w ciągu doby. Po drugie, wynosi od 36,6 do 37,5℃. Dlatego też takie wartości nie powinny budzić niepokoju. Z kolei temperaturę ciała niemowlęcia na poziomie do 38℃ uważa się najczęściej zaledwie za stan podgorączkowy. Jednak już przy temperaturze 39℃ należy jak najszybciej udać się z dzieckiem do lekarza. W takiej sytuacji może bowiem dojść między innymi do groźnego odwodnienia dziecka. Gorączka i malca, zależnie od źródła problemu, może trwać od kilku godzin do kilku dni. Niebezpieczne bywają zarówno te dłuższe, jak wszelkie o silnym przebiegu lub z niepokojącymi objawami towarzyszącymi.

 

Gorączka lub stan podgorączkowy u dziecka nie musi mieć jednak poważnych przyczyn. Obok częstego nieżytu nosa i pospolitych infekcji wirusowych można wymienić choćby ząbkowanie czy przegrzanie. Dość częsty jest również rumień nagły, który charakteryzuje się występującą po gorączce wysypką. Wśród innych przyczyn podwyższonej temperatury u dziecka można wskazać choćby anginę, zapalenie krtani lub oskrzeli, a także boreliozę. Gorączka, a częściej stan podgorączkowy może pojawić się także po szczepieniu. Jest to jednak całkowicie normalna reakcja organizmu wytwarzającego odporność na wirusa, dlatego najczęściej nie ma się czym martwić. Niepokój powinna wzbudzić jedynie wyraźnie podwyższona temperatura z występującymi wymiotami, biegunką czy innymi gwałtownymi reakcjami organizmu.

 

Zbijanie gorączki u dziecka zależeć będzie nie tyle od jej wysokości (wyjątek stanowi temperatura powyżej 40℃, która wymaga szybkiego kontaktu z lekarzem), co samopoczucia malca. Jeżeli dziecko wyraźnie źle się czuje, można podać mu zalecone przez specjalistę leki przeciwgorączkowe przeznaczone dla wieku pociechy. Niewskazane jest podawanie dzieciom poniżej 12. roku życia kwasu acetylosalicylowego. Można natomiast zastosować chłodne okłady oraz kąpiel w temperaturze o 1℃ niższej niż temperatura ciała dziecka. Bardzo ważne będzie również uzupełnianie płynów. Powszechnym błędem jest natomiast przegrzewanie malca. Gorączkujące dziecko powinno przebywać w regularnie wietrzonym pomieszczeniu i mieć na sobie luźne ubranie. Nie należy go również zmuszać do leżenia w łóżku i jedzenia, wystarczy dopilnować, by spożywało odpowiednie ilości płynów.

 

Jak radzić sobie z gorączką? Kiedy powinno się ją zbijać?

 

Zwykle zakłada się, że gorączka do 38℃ nie powinna być groźna i jest oznaką walki organizmu, dlatego nie zaleca się obniżania temperatury. Wiele zależy jednak od cech indywidualnych, samopoczucia oraz współistniejących z nią symptomów. Jednak już wyższe temperatury, zwykle od 39℃ wzwyż, mogą być groźne w skutkach. Nie tylko osłabiają one organizm, lecz także wpływają negatywnie na wiele jego układów, w tym krążenia oraz nerwowy. Jej zbicie jest szczególnie ważne u dzieci, ciężarnych, epileptyków czy pacjentów cierpiących na choroby układu krążenia [2].

 

Najczęściej dla zbicia gorączki stosuje się leki przeciwgorączkowe, na przykład zawierające paracetamol, a także NLPZ, które potrafią przynieść szybką ulgę choremu. Dobrym sposobem będą też chłodne okłady oraz kąpiele w wodzie o temperaturze niższej o 1℃ niż temperatura ciała. Ważne jest także spożywanie dużych ilości wody.

 

Do domowych sposobów na obniżenia gorączki zaliczyć można również picie niektórych naparów ziołowych oraz owocowych. Należy wybierać te o działaniu napotnym oraz przeciwgorączkowym, jak lipa, malina lub czarny bez. Do ostudzonej herbaty warto dodać odrobinę miodu, który wykazuje działanie przeciwzapalne.

 

Istnieją jednak sytuacje, w których wizyta u lekarza będzie niezbędna. Jeśli gorączka przekracza 39℃ lub obok niej występują inne, niepokojące objawy, jak zaburzenia oddychania oraz oznaki zaburzeń neurologicznych, jak drgawki i sztywność karku czy splątanie i utrata świadomości, a także inne opisane powyżej, konieczna będzie szybka wizyta specjalisty.