Klasterowy ból głowy (zespół Hortona) - czym jest, jak go zwalczyć?

Klasterowy ból głowy (ang. cluster headache) określany był w przeszłości zespołem Hortona (łac. cephalae Hortoni) od nazwiska wybitnego neurologa Bayarda Taylora Hortona. Ból klasterowy dotyka pacjentów w różnym wieku, w tym najmłodszych. Zaliczany jest do samoistnych bólów głowy o dużej intensywności. Jak pokazuje praktyka, klasterowy ból ze względu na swoją niezwykłą uciążliwość, często całkowicie uniemożliwia normalne, codzienne funkcjonowanie. Jak w takim razie złagodzić dolegliwości bólowe i odzyskać komfort życia? 

Zespół Hortona. Czym jest klasterowy ból głowy?

Klasterowe bóle głowy odczuwane przez pacjentów objawiają się napadami silnego, jednostronnego bólu głowy - są niezwykle dokuczliwe.  Klasterowy ból głowy podobnie, jak migrena i napięciowy ból głowy, należy do pierwotnych bólów głowy, oznacza to, że nie jest spowodowany żadnym innych schorzeniem (pojawia się samoistnie) [1]. Na szczęście ta jednostka chorobowa nie występuje zbyt często, zespół Hortona dotyka mniej, niż 0,1% dorosłej populacji - w przeciwieństwie do migreny, której częstość występowania w ciągu roku wynosi około 13% [2]. Ból klasterowy częściej dotyka mężczyzn, choroba może rozwinąć się u pacjentów w każdym wieku – w praktyce lekarskiej znane są nawet przypadki dzieci zmagających się z tym niezwykle bolesnym schorzeniem. Jednak szczyt zachorowań przypada między 20. a 40 r. ż. [1]. Ta rzadka jednostka chorobowa zaburza zdolności poznawcze i zwiększa ryzyko depresji. Klasterowy ból głowy ma duży wpływ na zdrowie psychiczne chorych, występuje w postaci:

• epizodycznej (episodic cluster headache – ECH),

• chronicznej (chronic cluster headache – CCH) [3].

Klasterowy ból głowy - przyczyny dolegliwości

Klasterowy ból głowy jest najsilniejszym bólem głowy, jakiego możemy doświadczyć. Co jest przyczyną wystąpienia zespołu Hortona? Niestety etiologia choroby pozostaje niejasna - w trakcie napadu zauważalny jest wzrost stężenia neuroprzekaźników w układzie nerwowym, w tym histaminy, stąd część lekarzy określa tę jednostkę chorobową histaminowym bólem głowy. Mimo że wciąż nie ma dowodów na genetyczne podłoże zespołu Hortona, choroba częściej diagnozowana jest u osób, u których ktoś z bliskich zmagał się z tą przypadłością, schorzenie może więc występować rodzinnie [4]. Ryzyko wystąpienia napadu zwiększa spożywanie alkoholu (nawet w małych ilościach), palenie papierosów, chroniczny stres oraz przebywanie w warunkach wysokogórskich. Jak się objawia klasterowy ból głowy?

Klasterowy ból głowy - objawy choroby

Wiele osób nie wie, jak manifestują się bóle klasterowe? Uciążliwe napady silnego bólu głowy zawsze pojawiają się po tej samej stronie, atakują znienacka, obejmując zwykle swoim zasięgiem okolice oczodołu i przyległej skroni oraz czoła. Ból jest bardzo nieprzyjemny, kłujący - niektórzy pacjenci mają wrażenie, że ktoś wbija w ich oko ostrze. Incydenty bólowe trwają od kilkunastu minut do kilku godzin (maksymalnie trzech). Najczęściej napady trwają około 60 minut, mogą powtarzać się kilkakrotnie w ciągu doby (1-8 razy), dając o sobie znać szczególnie w nocy lub nad ranem. Tzw. klaster trwa od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy. Co charakteryzuje klasterowy ból głowy? Typowe dla choroby jest występowanie symptomów towarzyszących (po tej samej stronie, co ból), takich jak: zaczerwienienie oka, przekrwienie spojówki, obrzęk/opadnięcie powieki, łzawienie, zwężenie źrenic, wymioty, uczucie zatkanego nosa, pocenie się okolicy czołowej. Pacjenci cierpiący z powodu klasterowego bólu są pobudzeni, mogą być hałaśliwi i zachowywać się agresywnie - wszystko to przez doświadczanie ogromnego bólu. Zespół Hortona cechuje się sezonowością - napady częściej występują wiosną i jesienią. W przewlekłej postaci choroby ataki mogą nawracać niemal każdego dnia o tej samej porze - przez ponad rok [4]. 

Klasterowy ból głowy - diagnostyka

Do stwierdzenia prawidłowej diagnozy niezbędne jest badanie przedmiotowe i podmiotowe. W rozpoznaniu klasterowego bólu głowy pomocne są badania obrazowe m.in.: tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, dzięki którym lekarz może wykluczyć inne przyczyny dolegliwości bólowych jak np. zapalenie zatoki szczękowej. Niestety, mimo bardzo charakterystycznego obrazu klinicznego, średni czas rozpoznania klasterowego bólu głowy wynosi aż 5 lat. Trudno jednoznacznie stwierdzić, skąd wynika to opóźnienie diagnostyczne [1]. Warto pamiętać, że silny, nawracający lub przedłużający się ból głowy zawsze jest niepokojącym sygnałem, który może być pierwszym objawem ciężkich i niebezpiecznych chorób, dlatego nie warto zwlekać z wizytą u lekarza [4]. Jak wygląda leczenie klasterowego bólu głowy?

Klasterowy ból głowy - leczenie zespołu Hortona

Niestety, w przypadku klasterowego bólu głowy ze względu na intensywność odczuwanego bólu - domowe sposoby, takie jak kompresy, akupresura, napary ziołowe, czy picie małymi łykami chłodnej wody nie przynoszą żadnych efektów. Leczenie zespołu Hortona opiera się na 3 filarach:

• doraźnym zwalczaniu napadów bólowych,

• leczeniu zapobiegawczym,

• leczeniu postaci przewlekłej.

W przypadku leczenia doraźnego stosuje się najczęściej tryptany w zastrzykach, aerozolu do nosa. Pozytywne efekty dają również inhalacje 100% tlenem przez 5-10 minut (już 6-7 l/min przynosi choremu znaczną ulgę). W chwili wystąpienia napadu bólowego można przyjąć leki przeciwmigrenowe lub przeciwbólowe, ulgę choremu mogą też przynieść farmaceutyki z grupy tryptanów. Elementem leczenia zapobiegawczego często są natomiast leki doustne, takie jak np. werapamil (uznawany za lek pierwszego rzutu), ergotamina, kwas walproinowy (wszystkie są dostępne na receptę). Lekiem drugiego rzutu są preparaty z litem, natomiast aż u 20% chorych powodują one skutki uboczne. Niekiedy stosowane są glikokortykosteroidy, jednak również ze względu na możliwość wystąpienia objawów ubocznych nie zaleca się ich długotrwałego stosowania. Mimo że już kilkanaście lat temu podjęto pierwsze próby inwazyjnego leczenia klasterowego bólu głowy, które polegają na umieszczeniu mikroelektrod w danych okolicach mózgu - tzw. głęboka stymulacja mózgu DBS nie jest w Polsce popularną metodą [1]. Niestety współczesna medycyna nie pozwala całkowicie wyleczyć klasterowego bólu głowy. Natomiast odpowiednio dobrana terapia pozwala maksymalnie wydłużyć czas remisji. Dosyć często zdarza się, że napadowa postać choroby po upływie kilku lata przechodzi w znacznie trudniejszą w leczeniu postać przewlekłą. Chcąc polepszyć jakość życia, warto prowadzić dzienniczek bólu głowy, dzięki któremu możemy odkryć czynniki wyzwalające napady bólu, a następnie wyeliminować je z naszego życia.

Podsumowując, klasterowy ból głowy uważany jest za sporadyczną jednostkę chorobową o nieznanej etiologii - prawdopodobnie ma związek z zaburzeniami pracy podwzgórza i nerwu trójdzielnego. Napady bólowe powodują u chorych znaczne cierpienie - uznawane są za najsilniejsze ze wszystkich dolegliwości bólowych towarzyszącym znanym rodzajom bólów głowy. W przypadku podejrzenia zespołu Hortona należy jak najszybciej udać się do lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej lub dobrego neurologa.